กาลครั้งหนึ่ง ไม่นานนัก....

เมืองหนองหานหลวงเป็นดินแดนที่อิทธิพลของ
พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 แผ่มาถึงอย่างแน่นอน เพราะที่บ้านพันนา ตำบลพันนา อำเภอสว่างแดนดิน มีโบราณสถานที่เป็น “อโรคยาศาล” หรือโรงพยาบาลตามโครงการรักษาพยาบาลฟรีแก่ผู้ป่วยโดยไม่จำเป็นต้องมีบัตรทองแบบ 30 บาท แถมยังมีบริการให้กินข้าวฟรีจากคลังของพระราชา ดังคำจารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 จากหนังสือหอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร กล่าวว่า

“ ข้าวสารสำหรับเป็นเครื่องบูชาเทวรูปวันละหนึ่งโทรณะทุกวันเครื่องพลีทานที่เหลือ พึงให้แก่ผู้มีโรคทุกวัน ทุกปี สิ่งนี้ควรถือเอาจากคลังของพระราชาสามเวลา แต่ละอย่างควรให้ในวันเพ็ญ เดือนใจตระ และในพิธีศารท ในกาลที่พระอาทิตย์คล้อยไปทางทิศเหนือ “

อโรคยา ศาลาฟรี แด่ผู้ยาก
ผู้ลำบาก เจ็บป่วยไข้ ได้รักษา
ด้วยองค์ ชัยวรมัน ได้สถาปนา
จัดโรงทาน ไพร่ฟ้าให้ ได้บำรุง

จัดไปทั่ว หัวมุมเมือง เพื่อพยาบาล
ตามโพธิญาณ ขานไขให้ บารมีฟุ้ง
ด้วยใจนั้น ศรัทธาธรรม ในทางบุญ
พุทธะคุ้ม ปกป้องเมือง เลื่องลือไกล

กษัตริย์เดียว รักพุทธะยิ่ง ให้แจ้งจิต
แม้ชีวิต นั้นมลาย ขอฝากไว้
ทั้งรูปสร้าง รูปเสมือน ย้ำเตือนใจ
วิถีไกล โพธิสัตว์ สร้างความดี

ถึงแม้วัน คืนเดือนผ่าน ยุคสมัย
กรรมบุญให้ ส่งผล ให้หลีกลี้
ชะรอยกุศลกรรม ที่เคยทำ ย้ำบารมี
ให้ชาตินี้ อุทิศตน เพื่อแผ่นดิน

เคยยิ่งใหญ่ ยังดับสูญ เหลือเพียงชื่อ
เพียงเล่าลือ ถึงจารึก รอยขีดขิน
ไม่มีอะไร นิรันดร์ได้ เหลือรอยดิน
เพียงได้ยิน พิศฐานเพี้ยง พุทธองค์


อนุโมทนาสาธุนะคะ .....

 

กาลครั้งหนึ่ง... ไม่นานนัก
สุวรรณภูมิ แห่งนี้ มีพระโพธิสัตว์ ได้จุติ
บังเกิดเป็นพระมหากษัตริย์ ทรงทศพิธราชธรรม
ทรงพระนามว่า

“ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช “

รัชกาลที่ 9 แห่งราชวงศ์จักรี ครองราชย์ตั้งแต่วันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 นับเป็นพระมหากษัตริย์ไทยที่ครองราชสมบัติยาวนานที่สุดในประเทศไทย พระองค์

เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2470
โรงพยาบาลเมาต์ออเบิร์น, เคมบริดจ์, แมสซาชูเซตส์, อเมริกา
เสด็จสวรรคตเมื่อ: 13 ตุลาคม 2559, โรงพยาบาลศิริราช ปิยมหาราชการุณย์, กรุงเทพมหานคร
ชื่อเต็ม: Bhumibol Adulyadej
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

“ ความทรงจำ ยังย้ำเตือน คำสอนพ่อ
ให้เพียงพอ ในหนทาง ที่สร้างสรรค์
หลายโครงการ ราชดำริ ผลิตผลอัน
ร่วมสร้างฝัน พระปณิธาน อันยาวไกล

พระราชดำรัส ทรงตรัสเพื่อ ชาวปวงข้า
ให้รักษา บ้านเมืองไทย ให้สุขี
กำจัดพาล อภิบาล สานคนดี
ให้เขานี้ ได้บริหาร งานบ้านเมือง”

ด้วยสำนึกในพระบรมมหากรุณาธิคุณและระลึกถึงต่อองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาลที่ ๙ และพระบรมวงศานุวงศ์ทุกพระองค์

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อมขอเดชะฯ

ข้าฯทูลละอองธุลีพระบาท

 

พระธาตุดุม คุ้มพระสรีระเจ้า
ศิลปะท้าว ชาวขอมทำ ตามสำนวน
ในสมัยพระ ชัยวรมัน แบบบา-ปวน
ให้ใคร่ครวญ สืบหารอย พุทธองค์

ยังสืบเสาะ รอยอารยะ กาลสมัย
ด้วยว่าไป สร้างเสมือน สิ่งประสงค์
บรรจุไว้ ซึ่งกระดุม จีวรพระ พุทธองค์
ตอนนี้คง ไว้เพียงซาก อนาถใจ

เมื่อเหยียบย่าง ดูร้างเหลือ ในเขตสงฆ์
ให้นึกปลง สมบัติชาติ ให้สงสัย
พุทธสถาน พระธาตุดุม แรงจูงใจ
วอนพุทธสาวกให้ จงร่วมด้วย ช่วยซ่อมแซม

พระธาตุนี้ ขาดผู้ดูแลรักษ์
ของประจักษ์ ในบุญญาผู้พบเห็น
วอนเทพไท้ พระโพธิสัตว์ ผู้บำเพ็ญ
ร่วมสร้างเป็น สมบัติชาติ ปณิธานไกล

ด้วยยันต์เมือง สกลนี้ ที่ปักไว้
ล่วงเลยไป รอคนนั้น มาขานไข
ปริศนาแห่ง พุทธบาท ในแดนไกล
จารึกไว้ ดินแดนนี้ อิสานคเนย์

หวังว่าคง มีผู้บุญญาสูง
สุดปลายรุ้ง กรุงจักรี มิหันเห
เมื่อ ภูเพ็กนั้นร้างลา คาดคะเน
ดั่งพื้นเพ ชาติกษัตรา นิราศไกล

ให้เสาะหา อันเครื่องราช บารมีคู่
ไกลสุดกู่ ให้ลึกล้ำ รัชสมัย
อันของคู่ พระบารมี จักรีไกล
บูชาไท้ ให้เอกองค์ สมพระโพธิญาณ

ถือเป็นขวัญ มหาบพิตร ให้คิดตอบ
ให้นอบน้อม ล้อมรอบเมือง เขื่อนเขตขัณฑ์
ปกป้องสยาม พระรัตนตรัยอัน
เป็นมิ่งขวัญ และมิ่งเมือง เรืองอมร

 

ขอบุญญา พระเสื้อเมือง ทรงเมืองให้
อีกเทพไท้ ที่สถิตย์ ทั่วสิงขร
ขอพรนี้ ให้แด่องค์ พระมหากษัตริย์ มหาวชิรลงกรณ์
ทรงบรมสุข สวัสดิ์สมร ขอพระองค์ ทรงพระเจริญ

 

พระมหาชนก เป็นเรื่องหนึ่งในทศชาติชาดก อันเป็นชาดก 10 ชาติสุดท้ายก่อนที่พระโพธิสัตว์จะมาประสูติเป็นเจ้าชายสิทธัตถะ และตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ชาดกเรื่องนี้เป็นการบำเพ็ญความเพียรเป็นบารมี

“...เมื่อพระมหาชนกเจริญวัยขึ้นและได้ทราบความจริง ก็คิดจะไปค้าขายตั้งตัว แล้วจะเอาเงินทุนที่ได้จากการค้าขายมาใช้ในการชิงราชสมบัติคืน จึงนำเอาสมบัติกึ่งหนึ่งของพระมารดาไปขาย แลกเป็นสินค้าออกเรือไปยังสุวรรณภูมิ ระหว่างทางในมหาสมุทร เรือต้องพายุล่มลง ลูกเรือตายหมดยังแต่พระมหาชนกรอดผู้เดียว ทรงอดทนว่ายน้ำในมหาสมุทรด้วยความเพียร 7 วัน 7 คืน จนได้พบนางมณีเมขลา เมื่อนางมณีเมขลาได้โต้ตอบข้อธรรมะกับพระมหาชนกจนเป็นที่พอใจแล้ว นางจึงอุ้มพระมหาชนกไปส่งยังมิถิลานคร...”

อันความสำเร็จ ลุได้ด้วยความเพียร
ศรัทธาเปี่ยม พระมหาชนก ทรงตั้งมั่น
หนึ่งใน ทศชาติท้าย องค์พระสมณโคดมอัน
ภัทรกัปกัลป์ แห่งทศพิธ ราชาธรรม

 

การกระทำ ที่ตั้งใจ ให้ตั้งจิต
จะสัมฤทธิ์ ผลได้ ดั่งใจหมาย
แม้ว่า อุปสรรค นั้นมากมาย
ก็คลี่คลาย ด้วยอุตสาหะ มานะเพียร

แม้ว่าสิ่ง ที่ทำไป ใครไม่เห็น
หรือชื่อเร้น ไม่อ้างอวด เล่าบอกเขียน
แต่ความดี กุศลสร้าง ยังวนเวียน
ดุจรอยเกวียน ยังทิ้งร่อง แห่งรอยกรรม

 

สิบนิ้วกราบลงที่ตรงหน้าพระ
ขอบุญญะบารมีอธิษฐาน
แสดงจิตฝากรอยไว้ในเบื้องกาล
นิราศผ่านลำน้ำโขงบางดอนตาล

ปางพระเสาร์ประทับอยู่ที่เบื้องหน้า
แล้วไหว้สาพญามุจลินทร์ที่เล่าขาน
อันท้าวเธอบังฝนท่านพุทธกาล
โพธิญาณพุทธองค์น้อมบูชา

แม้วัดนี้ดูเงียบงันวังเวว้า
แต่ทว่าสัปปายะพรหมรักษา
ผู้ทรงศีลภพภูมิท่านหนุนนำมา
ขอโมทนาในกุศลเกื้อกูลกัน

ลมแรงหนาวดั่งพายุที่ริมโขง
เราอยู่โยงไหว้พระใหญ่ ณ ที่นั้น
กำหนดจิตอันกุศลบันดาลพลัน
เมฆาผันเปลี่ยนอัสดงจงแสดง

อันทางว่างของพุทธองค์เพื่อสัตว์โลก
นิพพานโปรดให้วางอยู่ในทางแจ้ง
รุ้สิ่งใดให้ปัญญามิเคลือบแคลง
ประดุจแสงส่องนำทางมิจางไป

แม้ตัวลูกต้องมีชีวิตต่อ
ให้เพียงพอดำรงชีพตามวิสัย
อีกสัมมาอาชีวะประกอบไป
เพียงสุขใจได้ทางธรรมในบั้นปลาย

สุขเพื่อก่อรอเพื่อสร้างมิร้างดอก
นิมิตบอกให้เดินต่ออย่าให้สาย
ขอเร่งทำกุศลดีจนชีพวาย
นับวันตายเวลาที่ถอยหลังลง

ดุจดั่งดังสายน้ำไหลรวมลงสู่
ลงประตูปากแม่น้ำตามประสงค์
ออกรวมสู่ทะเลกว้างตามเผ่าพงศ์
กรรมจำนงค์กำหนดรู้คือสัญญา.....

 

ณ เย็นย่ำตะวันรอนอ่อนสิ้นแสง
มิเปลี่ยนแปลงศรัทธาด้วยใจหาญกล้า
ตั้งใจเหลือด้วยความเชื่อพระปฏิมา
กราบครูบาหลวงปู่ทวดพระโพธิฯชัย

อีกน้อมจิตระลึกด้วยช่วยแผ่จิต
ยังญาติมิตรภพภูมิให้ในสวรรค์
แผ่เมตตาถ้วนทั่วไปสามภพพลัน
ถึงโลกันตนรกทั่วทุกแดน

ขอขมากรรมที่ลูกเคยล่วงเกินไว้
น้อมกราบไปด้วยหัวใจที่สุดแสน
กตัญญูต่อบิดามารดาดั่งสายแนน
ผูกพันแน่นด้วยชาติภพมิลบเลือน

ให้น้ำตาหลั่งลงด้วยปีติ
ด้วยนิมิตให้เห็นภาพดั่งเสมือน
ได้เคยอยู่กินหลับนอนกลับมาเยือน
ถิ่นเนาเรือนพ่อแม่พี่พร้อมหน้ากัน

ภพภูมินั้นช่างอบอุ่นด้วยไอรัก
ชาตินี้จักโดดเดี่ยวไปช่างน่าขัน
กรรมหนอกรรมลูกจำพรากจากบ้านกัน
กรรมลงทัณฑ์ขอบิดาอย่าโกรธเลย

เมื่อมนุษย์นี้น่ะใช่ได้ทางเลือก
กะเทาะเปลือกแห่งตัญหาไม่วางเฉย
ให้รีบเร่งปฏิบัติธรรมนะทรามเชย
ดั่งเปรียบเปรยโอกาสนี้ได้แทนคุณ

บุญใดใดกุศลใดที่ลูกสร้าง
ขอจิตวางอุทิศไว้ให้เนืองหนุน
ให้พ่อแม่เหล่าวงศาที่การุณ
ตอบแทนคุณในชาตินี้อุทิศไป

ชาติหน้าหนอขอต่อบุญโพธิสัตว์
เจิดจำรัสฉัพรังสีนิรัติษัย
ด้วยว่าทางแห่งมรรคผลอันยาวไกล
ทุกชาติไปขอรับใช้พุทธองค์

 

โขงครามใสฟ้าเปลี่ยนสีมหาสมุทร
รอยเลื่อนผุดด้วยสิ่งใดให้กังขา
แม่โขงนี้หล่อเลี้ยงอีสานมา
เปลี่ยนแปลงกว่าที่คาดคิดตริตรองดู

บัดนี้น้ำเคยอุดมชมชื่นเจ้า
ให้โศกเศร้าด้วยเปลี่ยนสีน่าอดสู
อสูรร้ายแม่ผีเสื้อล่าโฉมตรู
อีกเหล่าหมู่สัตว์นรกที่ยกมา

ไล่ล่ากันให้ผกผันเกิดอาเพศ
ให้เป็นเหตุนาคทะเลที่รักษา
เข้าประชันสกัดกั้นอสุรา
อีกนาคาน้ำจืดนั้นวังบาดาล

สารพิษจากโรงไฟฟ้ามาอีกฝั่ง
อีกพิษหลั่งลงแม่น้ำหวังล้างผลาญ
สรรพชีวิตใหญ่น้อยนั้นมิรู้การณ์
คือภัยพาลอาเพศก่อรอวันตาย

 

ประทักษิณาสามรอบนี้ที่พระธาตุ
ได้สมคาดมาเยือนนี้ที่แก่นขาม
สักการะและเที่ยวชมในอาราม
แสนงดงามพุทธสถานเบิกบานใจ

ขอนแก่นนี้ที่ได้พบกำหนดจิต
ทั้งญาติมิตรภพภูมิใดให้มั่นหมาย
สวดมนต์แผ่เมตตาสำรวมกาย
วาจาใจนี้ตั้งมั่นเพื่อบำเพ็ญ

กราบกรานไว้พระอัฐิสารีริกธาตุ
ได้สมมาดปรารถนาดั่งใจเห็น
บุญตาหนอชาตินี้มิลำเค็ญ
กระแสเย็นเถระเจ้าเฝ้าคุ้มครอง

 

แล้วขึ้นไปในป่าเขาสักการะ
ไปไหว้พระปางใหญ่ที่ภูผา
ภูมโนรมย์มุกดาหารตระการตา
ยิ่งใหญ่หนาเดินเวียนขึ้นด้วยศรัทธา

เที่ยวอีสานถิ่นภูธรมิหยุดพัก
ปลายทางหลักคือวัดป่าน่าศึกษา
ได้เรียนรู้ที่ธุดงค์องค์ครูบา
ที่วัดวาธรรมยุติผู้บำเพ็ญ

อีกหลายที่ในชาตินี้ที่ได้พบ
บุญบรรจบสมใจหนอที่ได้เห็น
ได้กราบไหว้สวดมนต์วัตรเช้าเย็น
มิว่างเว้นเจตจำนงค์ดำรงธรรม

 

รูปใดได้ถ่ายไว้ด้วยดวงจิต
เหตุนิมิตทุกครั้งที่กราบไหว้
ยากเย็นเหลือจะบอกได้อจินไตย
บางแห่งไซร้ฝนพรมโปรยแล้วหยุดไป

บางครั้งคิดว่าคงฟุ้งละเมอเฝือ
หรือว่าเจือด้วยนิวรณ์หลอนสงสัย
ทุกบทกลอนที่แต่งสดได้บอกไป
พยากรณ์ไซร้ล่วงหน้าจึงพึงสังวรณ์

มิได้คิดจะเด่นดังฟังเข้าข้าง
หรืออวดอ้างว่ายิ่งใหญ่เหนือครูสอน
จึงล้อกกระทู้กลด้วยมนต์กลอน
ใครรู้ก่อนย่อมได้เปรียบเรียบเรียงดู

แต่ละบทได้ด้นสดก่อนทุกสิ่ง
ให้ความจริงนั้นแน่ชัดฟังไว้หู
การณ์กำเนิดย่อมมีเหตุให้เป็นครู
บอกศิษย์รู้ในทางแจ้งแถลงไป

มิได้มีภารกิจจากฟากใดให้ฟังก่อน
ที่ผัดผ่อนในการงานอย่าสงสัย
ด้วยว่าเคยพำนักที่ไกลแสนไกล
แต่หัวใจยังเต้นอยู่ให้รู้ความ..........

 

สกลทวาปีดินแดนธรรมแหล่งธรรมยุติ
ถือเป็นจุดกระแสมั่นกรรมฐาน
วัดดอยธรรมะเจดีย์แดนตำนาน
นาคนิมิตรนั้นหลวงปู่มั่นอยู่นานปี

สองวัดนี้ที่เคร่งครัดสัปปายะ
ฝึกตบะธรรมวินัยไม่หน่ายหนี
ผู้มาเยือนโปรดแต่งกายสำรวมวจี
เขตสงฆ์นี้มิใช่ที่ท่องเที่ยวกัน

งดถ่ายรูปและเอะอะพรอดรักร่วน
ไม่สมควรด้วยภพภูมิหวงเขตขัณฑ์
ให้เป็นที่ฝึกดวงจิตสำรวมพลัน
พรหมอริยะอีกเทวาคุ้มดูแล

 

ลมหนาวเอยระเรือยรื่นตื่นเถิดเจ้า
ภัยอะคร้าวจันทราเด่นเป็นไฉน
หลังอาบน้ำแม่จงทาน้ำมันผิวกายไป
คลายหนาวได้เด็กผู้ใหญ่โปรดได้ทำ

อย่าก่อไฟเพื่อไออุ่นวุ่นแน่เจ้า
วอดวายเผาทรัพย์สินเจ้าให้ชอกช้ำ
ด้วยควันไฟจะนำเจ้านิทรานำ
อากาศทำให้เจ้าขาดใจตาย

 

Someday In Nirvana......

 

กาลครั้งหนึ่ง......ไม่นานนัก
ดินแดนถิ่นสยาม นามสุวรรณภูมิทวีป ได้บังเกิด พระปัจเจกพุทธเจ้าผู้ทรงคุณูปการ
ในพุทธธรรมคำสั่งสอนขอองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระสมณโคดม
ถือเป็นยุคเรืองรองของพระพุทธศาสนาของราชอาณาจักรไทย ในภัทรกัลป์นี้

หนึ่งในพระอาจารย์ผู้เคร่งในธรรมวินัย เปี่ยมด้วยศรัทธาของเหล่าพุทธสาวกในถิ่นอีสานนี้และจากทั่วทุกสารทิศ....

หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต หรือนามตามสมณศักดิ์ว่า พระครูวินัยธรมั่น ภูริทตฺโต เป็นพระภิกษุฝ่ายธรรมยุติกนิกาย ชาวจังหวัดอุบลราชธานี ผู้เป็นบูรพาจารย์สายพระป่าในประเทศไทย

เกิดเมื่อ: 20 มกราคม 2413, อำเภอ โขงเจียม จังหวัด อุบลราชธานี
มรณภาพ : 11 พฤศจิกายน 2492, วัดป่าสุทธาวาส, ตำบล ดงมะไฟ
วัด: วัดป่าสุทธาวาส
เกิด: 20 มกราคม พ.ศ. 2413
พรรษา: 56
อุปสมบท: 12 มิถุนายน พ.ศ. 2436

พระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต ได้ปฏิบัติตนตามแนวทางคำสอนพระศาสดาอย่างเคร่งครัด และยึดถือธุดงควัตรด้วยจริยวัตรปฏิปทางดงาม จนได้รับการยกย่องจากผู้ศรัทธาทั้งหลายว่าเป็นพระผู้เลิศทางธุดงควัตร ท่านวางแนวทางในการปฏิบัติสมถะและวิปัสสนาตามหลักธรรมคำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาพุทธเจ้าให้แก่สมณะประชาชนอย่างกว้างขวาง

จนมีพระสงฆ์และฆราวาสเป็นลูกศิษย์จำนวนมาก แนวคำสอนของท่านเป็นที่รู้จักกันดีในนามว่า คำสอนพระป่า (สายพระอาจารย์มั่น) หลังจากท่านมรณภาพลง
ในปี พ.ศ. 2492 ยังคงมีพระสงฆ์ที่เป็นลูกศิษย์ของท่านสืบต่อแนวปฏิปทาธรรมปฏิบัติของท่านสืบมา โดยลูกศิษย์เรียกว่า พระกรรมฐานสายวัดป่า หรือ พระกรรมฐานสายหลวงปู่มั่น ด้วยเหตุนี้จึงทำให้ท่านได้รับยกย่องจากผู้ศรัทธาให้เป็น พระอาจารย์ใหญ่สายวัดป่า หรือ พระอาจารย์ใหญ่แห่งวงศ์พระกรรมฐานวัดป่า สืบมาจนปัจจุบัน

ปี พ.ศ. 2436 พระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต ได้ศึกษาธรรมปฏิบัติ ณ วัดเลียบ จังหวัดอุบลราชธานี และได้ออกจาริกเดินธุดงค์ติดตามหลวงปู่เสาร์ กนฺตสีโล ไปตามลำแม่น้ำโขงทั้งฝั่งประเทศไทยและประเทศลาว ซึ่ง หลวงปู่เสาร์ กนฺตสีโล หลวงปู่หนู ฐิตปญฺโญ ต่อมาก็คือ พระปัญญาพิศาลเถร (หนู ฐิตปญฺโญ) และพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต ได้ธุดงค์วิเวกไปพำนักจำพรรษา ณ พระธาตุพนม

ในปี พ.ศ. 2443 ซึ่งพระธาตุพนมในสมัยก่อน ประชาชนไม่รู้ถึงความสำคัญจึงไม่มีใครสนใจเท่าใดนัก เมื่อคณะของท่านมาพำนักจำพรรษาจึงได้บอกให้ชาวบ้านญาติโยมทราบว่า พระธาตุพนม องค์นี้เป็นพระธาตุอันศักดิ์สิทธิ์ เพราะเป็นพระธาตุที่บรรจุอัฐิธาตุของพระพุทธเจ้า เมื่อชาวบ้านได้รู้เช่นนั้นแล้ว ก็พากันบังเกิดปีติยินดีเป็นอย่างยิ่ง จึงช่วยกันทำความสะอาดบริเวณพระธาตุพนม ครั้นถึงวันเพ็ญเดือน 3 ก็พาญาติโยมทั้งหลายทำบุญ จนเป็นประเพณีสืบต่อกันมา และกาลต่อมาจึงได้มีการบูรณะขึ้นกลายเป็นปูชนียวัตถุที่สำคัญของภาคอีสาน และประเทศไทย ซึ่งปัจจุบันคือ วัดพระธาตุพนมวรมหาวิหาร อำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม

ต่อมา พระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต ได้ธุดงค์วิเวกไปตามสถานที่ต่างๆ ในเขตจังหวัดอุบลราชธานี จังหวัดนครพนม จังหวัดสกลนคร จังหวัดเลย และธุดงค์ไปยังประเทศพม่า

ปี พ.ศ. 2455 พระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต ได้ออกธุดงค์วิเวกเพียงลำพังองค์เดียว ได้ไปพำนักปักหลักบำเพ็ญเพียรที่ถ้ำสาริกา จังหวัดนครนายก ณ ถ้ำสาริกา แห่งนี้ ท่านได้รู้ได้เห็นธรรมอันอัศจรรย์ และได้ประสบเหตุการณ์ต่างๆหลายประการ

 

ขณะที่พักที่ถ้ำสาริกาแห่งนี้ ในระยะเดือนแรกๆ ท่านรู้สึกปรกติดี จิตใจสงบ ไม่มีอะไรพลุกพล่าน พอดีคืนต่อๆมา ท่านรู้สึกว่าโรคเจ็บท้องที่เคยเป็นประจำชักกำเริบและมีอาการรุนแรงขึ้นตามลำดับ แต่ด้วยอาศัยด้วยเหตุว่าท่านได้บำเพ็ญบารมี (กำลังใจในการปฏิบัติที่สั่งสม) ไว้มากในพระบวรพุทธศาสนา
ท่านจึงตัดสินใจออกไปนั่งสมาธิ พิจารณาธรรม แยกธาตุขันธ์ เจริญอสุภะกรรมฐาน จนกระทั่งจิตเกิดความอัศจรรย์ สามวันสามคืน พอจิตของท่านอิ่มตัวจากการประพฤติปฏิบัติ
ได้เกิดนิมิตลูกสุนัขปรี่เข้าไปดูดนมแม่สุนัข ท่านจึงได้เกิดความสงสัยว่า ในการพิจารณาขั้นนี้ที่จิตรวมในการพิจารณาแล้ว ไม่น่าจะมีนิมิตแล้ว เพราะนิมิตจะเกิดจากการปฏิบัติสมาธิที่ยังไม่เป็นวสี (ยังไม่ชำนิชำนาญ)

เมื่อท่านเกิดความสงสัย จึงได้พิจารณาจนได้ความว่า ลูกสุนัขที่ได้กระทำการดูดนมแม่หาใช่ใครที่ไหน แต่เป็นตัวท่านเองที่เสวยอัตภาพมาตลอด 500 ชาตินั้นเองจึงได้เกิดความสลดสังเวชใจ จึงนำสิ่งที่ได้พบได้เห็นมาพิจารณาธรรมในข้อที่ว่า
"กายะ ทุกขัง อริยสัจจัง" คือว่าพิจารณาว่ากายเป็นทุกข์ ไม่ทำให้เกิดความสุขให้เรา

แต่ต่อมาท่าเกิดความรู้สึกกังวล จึงใช้ญาณตรวจดูเกิดพบว่าท่านเคยปรารถนาพุทธภูมิ (ปรารถนาจะเป็นพระพุทธเจ้า) จึงค้นลงไปอีกว่าปรารถนาตอนไหน พอเห็นว่าปรารถนาเมื่อสมัยพระศาสนาของพระโคตมพุทธเจ้า จึงเห็นว่าเป็นการเนิ่นช้า ท่านเล่าอีกว่าถอนความปรารถนานั้น มุ่งมั่นความพ้นทุกข์ในปัจจุบันชาติ จากนั้นเกิดเหตุในนิมิตว่า มียักษ์ตนหนึ่งจะเข้ามาทำร้าย แต่ไม่สามารถทำร้ายท่านได้ ยักษ์ได้ยอมแพ้และได้เนรมิตรกายกลับเป็นเทพบุตรกล่าวอ้างพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่ง ในกาลเวลาต่อมา จิตท่านจึงรวม เห็นโลกทั้งโลกราบเรียบเตียนโล่งเสมอด้วยลักษณะทั้งสิ้นภายในจิต........

ท่านชาญฉลาดเชี่ยวชาญการดักใจ ทรมารกิเลสของบุคคลต่างๆได้เป็นเลิศ และมีญาณหยั่งรู้จิตใจผู้อื่นได้รวดเร็ว ทำให้ศิษทั้งหลายต่างเกรงกลัวสำรวมในการปฏิบัติธรรมอย่างเคร่งครัด ท่านจะเน้นให้ลูกศิษถือสัลเลขธรรมเป็นเครื่องดำเนินอยู่เสมอ ไม่ว่าจะสนทนาปราศรัยอะไรจะไม่ห่างจากสัลเลขธรรม 10 ประการเลย ซึ่งประกอบด้วยอัปปิจฉตา(ความมักน้อย) สันตุฏฐิตา(สันโดษ) อสังคณิกา(ความไม่คลุกคลีมั่วสุม) วิเวกตา(ความสงัดวิเวก) วิริยารัมภะ(ความเพียร) ศีล สมาธิ ปัญญา วิมุตติ(ความหลุดพ้น) วิมุตติญาณทัสสนะ (ความรู้เห็นอันแจ้งชัดในความหลุดพ้น)

ท่านพ่อเฟื่อง โชติโก ซึ่งเป็นลูกศิษย์ของท่านอาจารย์มั่นอีกองค์หนึ่ง ที่ได้ไปศึกษ่าข้อวัตรปฏิบัติจากหลวงปู่มั่น ที่วัดป่าบ้านหนองผือ ท่านเล่าให้ฟังว่า การใช้ภาษานั้น พระอาจารย์มั่นนั้นแตกฉานมากสามรถเทศน์คำว่า นโม เพียงคำเดียวได้เป็นเดือนๆ ยิ่งคำว่า มหา ท่านก็เทศน์ สนุกมาก ครั้งหนึ่งมีพระสององค์จากกรุงเทพฯ ไปหาท่าน ปรากฏว่า พระสององค์มีความรู้แตกฉานในพระคัมภีร์หนังสือวิสุทธิมรรค ท่านพระอาจารย์มั่นก็สอนว่า

วิสุทธิมรรคนั้นมีอะไร มีศีลนิเทศ สมาธินิเทศ ปัญญานิเทศ นิเทศนี้คืออะไร ก็คือนิทาน เป็นนิทานเรื่องศีล สมาธิ ปัญญา ไม่ใช่ความจริงของศีล สมาธิ ปัญญาหรอก ถ้าต้องการรู้ความจริง ต้องปฏิบัติให้มีขึ้นในกาย วาจา ใจ ของตน

ท่านพระอาจารย์มั่น มีความละเอียดมากในการสอนลูกศิษย์ เวลาพระองค์ไหนป่วยแล้วขอยา ท่านจะว่า นี่จะเอาอะไรเป็นสรณะที่พึ่ง เอาพระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่ง หรือเอายาเป็นที่พึ่ง ถือเอาศาสนาพุทธหรือศาสนายากันแน่ แต่ถ้าองค์ไหนป่วย แล้วไม่ยอมฉันยา ท่านก็ติเตียนอีกว่า ยามี ทำไมไม่ยอมฉัน ทำไมทำตัวเป็นคนเลี้ยงยาก ฟังดูแล้วดูเหมือนลูกศิษย์ต้องโดนทั้งขึ้นทั้งล่อง แต่ความหมายของท่านคือ ขอปราบทิฏฐิของลูกศิษย์ในเรื่องนี้ เพราะความดีไม่ได้อยู่กับการฉันยาหรือไม่ฉันยา แต่อยู่กับการใช้ปัญญาพิจารณาทุก นั้นต่างหาก

 

ได้เดินดงบุกป่าไปใจมุ่งมั่น
ไต่ผาชันเพื่อจุดหมายแดนสวรรค์
ถิ่นครูบาเหล่าสมณะพระเณรนั้น
ฝึกจิตกันธุดงค์สูงภูทอกไกล

แสนสงบหลบวิเวกเข้าพรตป่า
นั่งบนผาสูงเทียมฟ้าไม่เฉไฉ
เพราะจิตมุ่งจับจดจ้องพระรัตนตรัย
ดวงแก้วใสประทีปนั้นที่ใจปอง

ให้ผุดผ่องยองใยแก้วรัตนะ
จิตพุทธะให้ตั้งตรงมิเป็นสอง
นั่งแน่วแน่ในหนึ่งเดียวมิลำพอง
อวดตัวต้องให้แสนเขลาเบาปัญญา

แผ่เมตตาอัปมัญญาทั่วสามโลก
จงหายโศกและมีสุขทุกสถาน
ทุกดวงจิตที่ได้บุญจงเบิกบาน
ให้ขับขานโมทนาสราญใจ

แล้วเดินกลับยังที่พักเมื่อมืดค่ำ
เพื่อประจำในการงานที่มากหลาย
ประกอบสัมมาอาชีวะเร่งรัดไป
แต่หัวใจยังแช่มชื่นตื่นในบุญ